Anasayfa / Manşet / Taste of Cherry (1998, Abbas Kiarostami)

Taste of Cherry (1998, Abbas Kiarostami)

Çukura biraz toprak atamaz mısın?

Atabilirim ama birisinin üzerine değil, birisinin kafasına değil (…)

Nefes almanın en acımasız gerçeklerinden biri olan ‘intihar’ olgusunu, zihin sofralarımıza ortaya karışık zenginliğinde sunmuş olan Abbas Kiarostami’nin sinema kapısına şunu yazsak mübalağaya kaçmış olmayız: “Sinema eğlendirmez, kandırmaz!” Her ne kadar İran Sineması’nın başlangıç dinamikleri eğlenceye dönük olsa da, daha sonra Kiorastami gibi ustalarla içe dönmüş, kendini keşfedebilmiş ve belirli bir olgunluğa erişebilmiştir. Eş deyişle, Kiarostami dış dünyadan aldığı gerçekliğini ait olduğu sinema çatısıyla birlikte Taste Of Cherry (1998, Kirazın Tadı) gibi tüm filmlerinin her ilmeğine işlemiştir. Evrende ‘var’ denilen her şey kendi durağan yapısında nasıl ki yaşanıyorsa, gayet tabii gösterilebilir de. O halde yeryüzünde her kırk saniyede bir kişinin yaşadığı bu öz kıyım meselesi niye sıradan olmasındı ki? İşte filmi de başarılı kılan nokta, intihar isteme eylemini sıradanlaştırıp izleyenin üzerinde şiddetli bir etki bırakmış olmasında yatar. Zaten sinema demek, yaşamdan ve izlenimlerden başka ne olabilirdi ki? İsterseniz İtalyan ‘Yeni-Gerçekçi’ (Neo-Realismo) ya da Fransız ‘Yeni Dalga’ (Nouvelle Vague) akımı deyin veyahut Tarkovsky’nin çoktan gelenek olmuş ‘salt gerçeklik / öz gerçeklik’ çizgisi deyin, perdeye, insana ait olandan gayrısı yansıtılmamalıydı.

 

 

Öyle ki, kökeninde fotoğrafçı olan Kiarostami, görsellikle bile abartılı oynamayı sahtecilik olarak adlediyor sinema ruhu adına.

 

“Kirazın Tadı”, karakteristik olarak bir yol filmidir diyebiliriz. Zira filmin başrol oyuncusu Bediî’yi, filmin uzunca bir bölümünü arabada ve kendi mezarına toprak atacak birisini arama çabası içerisinde görüyoruz. Bediî’yi ilk gördüğümüz sahneden itibaren “özdeşleşme” hissinden uzaklaşırız. Artık o “Bediî” dir, siz onu izleyen. O artık var olmak istememektedir. Siz, onu yaşamdan alıkoyan durumları bir bir kafanızdan geçirmeye başlamışsınızdır, “Acaba hangisi?” diye merak duygusunun kamçılamasıyla. Kısa bir zaman dilimini kullanan Kiarostami, belki değişimi sunan zamanın ‘bir gece’ de olsa o gecenin sonsuzluğa denk düşebileceğini anlatmak istemektedir. Bediî’nin arayışında da öyle senelerine değil de paha biçilemez ‘bir gün’üne götürüyor bizi. Minimalist bir edayla anlatır; bir günden, Bediî’ye ait bir ömrü. Bediî’yi bir yol üzerinde, ölümünden sonra kendi cansız bedenini örtecek üç beş kürek toprağı atacak insanı arıyor görüyoruz. Hâlbuki yanıtları kendi içinde saklı bir dehlizde Bediî’ye yolculuk ediyoruz, belki Bediî de kendi içine… Alegorik bir anlatımın içine giriveririsiniz o an. Ardından ince erguvanî bir çizgi üzerine dizilir, ölmeyi istemek duygusu. Sahi, insan neden yaşamak için çabalamaktan vazgeçmek ister ki?

 

 

Anlatımın katmanlı olmasını, kuşkusuz, İran Kültürü’nün zenginliğine dayandırabiliriz. En eski topluluklardan bu yana devir aldıkları kültürel birikimi anlatmak öyle kolay bir iş olamazdı zaten. Tarihin sunduğu bu birikim devrimle birlikte her ne kadar baltalanmış olsa da ilginç olan İran sinemasının, devrimden sonraki dönemlerden bu yana yaşanılan baskının kilitlediği kapı aralıklarından sızan, küçük ama güçlü bir ışık hüzmesi gibi yaratılmış olmasıdır. Baskıyı anlatma derdinde olan yönetmenlerin ellerinde sihre dönüştü bu araç. Sinema artık özgür dünyanın dışavurumuydu kitleler için. Apaçık anlatamasalar da sembollerle, metaforlarla zaten şiirsel olan toplum dilini sinemaya uyarlayıp giderek mitleşen değerlere dönüştürdüler. Kiarostami de kendi şiirlerini kamerayla sunmuştur böylelikle.

 

 

 

“İntihar” eylemselliğinin tartışmasız yasak olduğu İran toplumundan soyutlamalara boğmadan göstermesi Kiarostami için çok zor olmuştur şüphesiz. Biliyoruz ki dini öğretiler, davranışlar üzerinde derinden yansımalar bırakır veya davranışları kontrol altına alır. İslam öğretileriyle yoğrulmuş İran toplum yapısını göz önüne aldığımızdaysa, bir taraftan intihar karşısında İslam dininin kesin karşı duruşu var; öte yandan şer’i hükümler gereği her gün halkın gözü önünde bir rutin halini almış, infaz edilen ölüm cezaları… Kendi içinde bir çelişki olan bu durumu Kiarostami “Kirazın Tadı”yla sorgulatmaya başlıyor / sorgulatmayı başarıyor. Bediî, ona İslam’da kendini öldürmenin günah olduğunu hatırlatan gence şöyle bir cevap verir:

— İntiharın büyük günahlardan olduğunu biliyorum. Fakat mutsuz olmak da büyük günah. Mutsuzken başka insanları incitirsiniz. Bu da bir günah değil mi?

Bediî’nin gezindiği mekân bir şantiyedir. Göz alabildiğince toprak görülmekte. Filme toprak rengi hâkimiyet kurmuştur. Toprak çekiciliğiyle göz kırpmaktadır Bediî’ye. Toprak hem yaratandır hem de alan. Varlık ve yokluk sarkacında gezinen Bediî ile birlikte filmin bir yerinde durup şantiyedeki toprak çukura yansıyan gölgelerin seyrine dalıyoruz. “Toprak” filmin kafiyesi minvalindedir. Ölme istenci zihin üzerine çıkmış bir adam, artık aslında kendisini yaşamdan koparan bağları aramaya çıkmıştır diyebiliriz. Çünkü ölmek isteyen insanda mezara konmak ya da‘sonrasında ne olur’ gibi duygular bulunmamaktadır. Her canlıda yaşama içgüdüsü en güçlü duygudur. Doğada da ‘denge’ kuramı temelinde bir mekanizma işlediğinden canlı bu çemberin dışına taşarsa işte o zaman ölüm kapısına dayanmak istemekten başka çare bulamaz. Kişilerde dinginlik, durgunluk ve derin bir sükûnet arayışı başlar. Dış dünyanın keşmekeşine karşı bu huzuru ölümde bulacağına inanır. Ve diğer eylemleri gibi ölmek isteme eylemini gerçekleştirir. Filmde Bediî’nin ağzından çıkan şu cümleler iç dünyasındaki bu durumu özetleyen çalkantının bir habercisidir:

— … Fakat insanın devam edemeyeceği bir an gelir. Tükenmiştir ve Allah’ı bekleyemez. O yüzden kendisi harekete geçmeye karar verir. O an ‘intihar’ın adlandırıldığı andır…

Bediî bu aşamada yaşamı aramaktan çok, ikna olmaya çıkmıştır. Öyle de olur. Arabasına yaşlı bir İranlı Türk’ün binmesiyle birlikte, çıkış kapısını görmeye başlarız. Adamın ağzından plansız ve gelişigüzel anlatımlar çıkar.

— Bak, ben bu işi yapacağıma sana söz verdim; çünkü paraya ihtiyacım var. Ama sen güneşin her gün doğuşunu, kirazın tadını bir daha göremeyecek / alamayacaksın.

Para ihtiyacının da hasta oğlunu iyileştirmek adına ileri gelen adamın durumu da ayrıca bir ironidir. Birinin yaşamının bitimi, bir başkasınınkini başlatacaktır. Ölümle yeniden doğulacaktır yani.

Bediî, daha evvel arabaya aldığı insanların aksine lal kesilmişçesine tutulmuştur, şimdi de söylenen sözcüklere yolculuk ederken bulur kendini:

— Eğer bizler her küçük sorundan dolayı bu yolu seçseydik, yeryüzünde yaşayan bir tek kişi kalmazdı.
— Öyle değil mi? Hiç kimse!
— . . .
— Kendimi öldürmek için evden çıkmıştım, bir dut fikrimi değiştirdi. Sıradan önemsiz bir dut.

 

Belki de, doğadaki küçük bir lezzetin, insanı büyük bir karardan caydıracak cazibede olduğunu anlatmak ister; ama görünen bir yemişin tadından çok, ona bakışımızdır. Ardından hatırımıza yaşamsal döngünün bir elemanı olduğumuz gelir. Filmdeki deneyimli adamın:

— Bakış açınız değişsin ki dünya değişsin.

demesinden de hikmet anlaşılır. Manâsız olan her şey çürümeye, kokuşmaya mahkûmdur. Bediî’nin bulanan suları durulmaya başlamıştır. Bunu filmin başından beri sade toprak görüntüsünün yerini şehrin evleri almasıyla, hayata dönüş simgelenir. Baştan beri görünen mevsim sonbahardır; fakat baştaki sonbahar kuru ve verimsiz görünürken sonlara doğru sonbahar başka bir çehre alır. Yaprak hışırtılarını, kuş şakıması beraberinde çocuk cıvıltılarını duymaya / görmeye başlarız.

Kiarostami bildik sonlardan ziyade, ucu açık bir doğru gibi bırakmıştır izleyene filmin sonunu. Katmanlarına bir yenisini eklemek istercesine, ‘Buyrun, istediğiniz yere bırakın.’ der.

Bediî Bediî

Kirazın lezzetini bırakmak mı istiyorsun?

 

Yazan: Rında Deniz

[email protected]

Hakkında Editör

Hakan Bilge - The Godfather Mitosu (Şule Yayınları, 2024) ve Aşktan da Üstün: Hitchcock Sinemasında Kişisel Bir Gezinti (Doruk Yayınları, 2024) adlı sinema kitaplarının yazarıdır.
@hakan_bilge

Bu yazıya da bakabilirsiniz.

Dressed to Kill (1980, Brian De Palma)

Alfred Hitchcock’un ve filmlerinin Hollywood’u hatta dünya sinemasını nasıl etkilediği malum. O etkilenmeden en çok ...

18 Yorum

  1. 2008 yılının son film eleştirisi oldu Taste of Cherry. SanatLog da yeni bir yazar daha kazanmış oldu. 2024 uğurlu gelecek gibi 😛

    Bu nefis inceleme için Rında’ya teşekkür ediyoruz. Yeni yıl kendisine ve SanatLog yazarlarına bol şans getirsin 😉

  2. kiraz tadında hoş bir yazı olmuş. elinize sağlık.

  3. Sevgili sinefil78, düşüncelerin için teşekkür ederim.

    Bize uğur getirecek sözcükleri sanatlog’a taşıma temennisiyle, herkese MERHABA! 😉

  4. Merhabalar Rında 😉 Çok güzel bir üslubun var. Çok sevdim yazını.

    Ellerine sağlık 🙂

  5. Merhaba persona ve kusagami. Yazıyı okuyup, fikirlerinizi belirtme zahmeti gösterdiğiniz için teşekkür ederim. Sizin de okuyan ağzınıza sağlık. Tekrar görüşmek üzere …

  6. Hatırlarsan bir konuşmamızda “Birçokları beni okumaktan hoşnut olduğunu söylerken ben de seni okumaktan keyfi aldığımı” söylemiştim. Oysa bir ya da iki kez okumuştum seni Genç Evrensel’de. Bence yazmaya devam etmelisin. Bilinen ama çok sevdiğim bir söz vardı. Şöyleydi söz; “Oymacılıktaki kural, eleştirilerde de geçerlidir: Oyulacak yerler kesilmez.” Eleştiri zor zanaat biliyorum. Eleştiri yazarken oyma ustası gibisin, kesmiyorsun! Başarılar dilerim…

  7. Düzenli bir yazar olduğunuzdan, düşünceleriniz benim içim(n)de önemli bir yeri hak ediyor. Teşekkür ederim hocam.

  8. EKREM ÖZKURT

    rında kardeşim filmin kritiğini yapmakla kalmamış, derin bir kültürün felsefi, içsel anlamlandırmasını da olanca açıklığıyla bizlere sunmuştur. filmi izlememiş olmama rağmen, yazının bende yarattığı etki çok büyük. rında kardeşime yazılarının devamı dileğiyle…

  9. Kaleminin ve yüreğinin diline sağlık. Yaşamla ölüm arasındaki çizgiyi dolu dolu kelimelerle çok güzel anlatmışsın. Bence yazmaya, yüreğindeki cevheri insanlarla paylaşmaya devam etmelisin. Yaşamak her insana mahsus ama yaşadıklarını paylaşmak, özellikle de böyle yazmak büyük bir yetenek, büyük bir yürek ister. Başarılar dilerim. Yeni eleştirilerini merakla bekliyoruz. Tekradan eline ve yüreğine sağlık…

  10. Eyyy güzeller güzeli can dost; güçlü yorumun, çelikten bileğin ve buluttan yüreğinin tüm kırıntılarını harmanlamışken asi duyarlılığınla, insan neden ‘yaşamak için çabalamaktan vazgeçmeyi istesin ki?’ KİAROSTAMİ tanıştırabilseydi seni BEDİİ ile ‘kirazın tadını bırakmak ister miydi acaba?’ bulmuşken onu bu kadar deruni anlayabileni… hayatın kendisi olan sinemayı üşüyüşlerimizin yün yorganı kılmış sanki yorumların… SİNEMA, EEEYY SİNEMAA, bir yolunu bulup tanışmalı her insanla. bizi yorumlarının derinliğinden mahrum bırakma rındam.. sevgi, hoşgörü ve kiraz tadında kal…

  11. Erbil Köker

    Taste of Cherry’nin afişinde yer alan ağaçtaki gözler gibidir bir ‘kirazın tadı’; kırmızı, dolgun, tatlı, yaşamak sevdasını çekirdeğinde barındıran. Yaşam ile ölümün birliği, yaşamın ölümü yenmesi, her zaman olduğu gibi.

    Bediî’nin halinin sonucunun tasvirini şu sözcüklerin dile getirir: “Sahi, insan neden yaşamak için çabalamaktan vazgeçmek ister ki?” Bir insan ölüm uçurumundan attığı diğer ayağını geri çekerek kırlarda, rengahenk çiçeklerin arasında soluk soluğa koşuyorsa eğer, gerçekten “Yaşamak güzel şey be kardeşim!” 🙂

    Derler ki; bir sanatçı neyi yazacağını değil, nasıl yazacağını bilendir. Tarzın, üslubun, kullandığın sözcükler bunu hatırlattı bana.

    Şiirlerini kamera ile sunan Kiarostami’nin filmlerini bu güzel satırlarınla şiirsellikle nakşettiğin için teşekkürler Rında. Değerli Veli Bayrak’ın dediği gibi “yazmaya devam etmelisin”. Yeni yazılarını dört gözle bekliyoruz. Başarılı olunacak yarınlara!

  12. Hepinize ayrı ayrı teşekkür ederim.

  13. Kaleminize ve yüreğinize sağlık. Güzel ve akıcı bir inceleme. Teşekkürler. BAŞARILARINIZIN DEVAMI DİLEĞİYLE.

  14. Ben teşekkür ederim, sevgili Şehriban 🙂

  15. merhabalar Rında
    eline, yüreğine sağlık
    başarılarının devamı dileğiyle…

  16. Ölüm üzerine yapılmış bir film gibi gözükebilir ama temelde yaşamın her şeye rağmen güzel oluşunu anlatan çok güzel bir film olduğunu düşünüyorum.

  17. merhaba.. öncelikle çok güzel bir yazı olmuş, tebrikler.. bedii’nin arabasına binenler gerçek kişiler midir? yani arabada gizli kamera mı mevcuttu?

  18. kiyarüstemi’nin öze (toprağa, kökene) dönüş filmlerinden birisiydi kirazın tadı.

    “tüm bunlardan vazgeçmek mi istiyorsun? her şeyi bırakmak mı istiyorsun? kirazların lezzetini bırakmak mı istiyorsun?”

    “azizim üstüm gel
    dost bağına düştüm gel
    yahşi günün kardeşi
    yaman güne düştüm gel..”

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir