Kadınlar Ne İster? (2000, Nancy Meyers)

Sapına Kadar Erkekler, Feminizmi Def Ederler!

“Siz cevaplar bulmaya çalışıyorsunuz, biz ise daha çok soru sormak niyetindeyiz.” (Sigmund Freud)

Kadınlar ne ister, hiç düşündünüz mü?

sigmund-freud-sanatlog-film-yazilariFreud’un bu soruyu sormuş olmasını (1) önemsemeyebilirsiniz. Bunun birçok geçerli nedeni var. Freud’un mesai arkadaşları ve bazı öğrencileri, post-freudcular, 1960’lardaki feminist kuramcılar ve daha birçok kanat onun tartışmalı buluşlarına (2) karşı-argümanlarda bulundular. Soruyu ve Freud’un öteki önermelerini sessizce geçiştirenler de oldu, duymazlıktan gelenler de. Elias Cannetti gibi nefretle karşılayanlar da. (3)

Tartışmalı doktor, “Kadın, kayıp kıta” nitelemesinde bulunarak uzun süre tartışılmaya devam edecek zincirleme bir argümantasyon dizgesi oluşturduğu günden bugüne akademik araştırmalar ve konferanslar da birbirini izledi. Kütüphaneler dolusu kitap, tezler, sevinmeler ve ilenmeler daha sonra geldi. Biz bu yazıda şu ünlü sorunun sinemasal yönüyle ilgileneceğiz. Nancy Meyers’ın (4) yönettiği What Women Want (2000, “Kadınlar Ne ister?”) isimli filmi, malum soru etrafında derinleştirmeye çalışacağız.

Bu film, tartışmalı doktorun sorusunu ödünç alarak bir erkeğin, Nick Marshall’ın (Mel Gibson) gözlerinden fantastik bir dünya inşa ediyor. Bir kaza sonucu kadınların düşüncelerini okumayı başaran Nick, içine uyandığı kâbustan kurtulmakhakan-bilge-sinema-yazilari istiyor ilkin, fakat daha sonra, psikologunun yardımıyla, mevcut yeni özelliğinin bir avantaj olduğunu keşfediyor. İnsan ilişkilerinde pek başarılı olmadığını ancak bu sayede tam ve kesin olarak kavrayan reklamcı, kızıyla (Ashley Johnson) olan yarı-travmatik ilişkisini gözden geçiriyor. Reklamcı olarak çalıştığı büyük şirketteki mesai arkadaşları, özellikle de kadınlar arasında popülerlik kazanıyor. Düşüncelerini okuduğu ve kendisine ilgisini fark ettiği Lola’yla (Marisa Tomei) yatıyor. Rakibi Darcy Maguire’i (Helen Hunt) ekarte ediyor ama ona âşık da oluyor. Bilirsiniz işte, filmlerde hep böyle olur…

Kadınların ne düşündüklerini bilmek, onların ne istediklerini bilmekle eşanlamlı mıdır? Eğer bir kadının aklından geçenleri bilseydik, ona bütünüyle sahip olabilir miydik? Böylelikle ikili ilişkilerdeki açmazlarımızı sorunsuzca veya önlem alarak çözümleyebilir miydik? Ya onların bizim hakkımızdaki düşüncelerini bilmenin bize acı verebileceğini keşfetseydik? Kuşkusuz Nick, çevresindeki kadınların, emri altında çalışan genç kadınların, sevdiği kadının veya kızının kendisi hakkında neler düşündüğünü korku ve şaşkınlıkla öğrenirken; bu yeni yeteneğini nasıl avantaja dönüştürebileceğinin ipuçlarını da kestirmeye, yakalamaya çalışıyor. Kadınları daha iyi anlayabilmek için onlar gibi giyinip onlar gibi düşünüyor. Güzellik salonlarına gidiyor. Spor salonlarında onlarla birlikte egzersiz yapıyor. Yolda yürürken ve koşarken, eğilip akıllarından neler geçtiğini dinliyor.

What-Women Want-2000-sanatlog-sinema-sitesi

Karşı-cinsi dinlemek, onların sorunlarına eğilmekle de eşanlamlı. Daha önce göremediklerini daha iyi ve yeni bir gözle görmeye çalışan; anlamakta geç kaldığı insanları, sorunları bulunan ev kadınlarını, emri altında ya da üstünde çalışan kişileri daha iyi kavramaya başlayan Nick, tam da Hollywood’dan beklenebileceği gibi görece bir iyilik meleğine dönüşüyor. Bir gecelik ilişki yaşadığı ve çabucak unutmak istediği Lola’ya örneğin üzülmesin diye homoseksüel olduğunu itiraf ediyor (!). Kızı Alex ile alışverişe çıkıyor, sabahları işe gitmeden önce çocuklarını öpen Capracorn ebeveynler gibi davranmaya çalışıyor ama halen bir tarafında maço bir özellik bulunuyor. Yine de bu daha çok kızını merak eden düşünceli bir babanın kıskançlığı ve engelleyici metotları ile örtüşüyor.

Evet, buraya kadar şunları söyleyebiliriz: Görece başarılı ve parlak bir kariyere ve iş yaşamına sahip Nick, kadınların beynini okumaya başladıktan sonra işinde doruğa tırmanıyor. Görüyoruz ki, önce sarsıcı bir orgazmla doruğa çıkıyor, ardından kadınlar arasında bir popülerlik elde ediyor, nihayet iş yaşamında hızlı bir yükseliş… Entrika elde etme, sahip olma biçiminde örgenleştiriliyor. Kadınlara hâkim olmak, iyi bir aile yaşamına sahip olmak ve iş yaşamında yüksek mevkiler elde etmenin, Hollywood’da anlatı yapı ve kurgusunun genel olarak yükseliş ve düşüş temasına koşut inşa edilegeldiğini mimleyebiliriz bu noktada. Şu klasik üçlü formülasyon (5) birçok popüler anlatıya mührünü vurmuştur.

Sadece bu mu? Bir Hollywood filminde ikonlar ve ikonalar, kısacası, seyircinin özdeşleşim kurabileceği figürler, dürüst ve ahlaklı olmalıdırlar. (6) Eğer çapraz bir adım attılarsa, hatalarını anlayıp doğru yola girmelidirler. What Women Want’ın ardındaki beyinler bunun fazlasıyla farkında ve üçlü formülasyonu kurgulamak için harekete geçiyorlar. Nick, beynini okuduğu ve sırlarını çalarak sükse elde ettiği sevgilisi Darcy’nin ayağını kaydırdığı için vicdan azabı duyuyor; onun başarısını bir hırsız gibi çaldığı için üzülüyor. Öyle ya, bir özdeşleşim figürü, bir star olduğu için, dahası, seyirci nezdinde örnek bir tipolojiye ait olduğu için hatasının farkına varmalıdır. Olan-biteni düzeltmelidir.

mel-gibson-helen-hunt-sanatlog-sinema-blogu

Erkeğin, ayağını kaydırdığı dişinin başarısını teslim etmesi, beyninin ışığını kutsaması, bir kadın yönetmen olarak Nancy Meyers’in feminist bir çözüm yolu olabilir mi? İş yaşamında yaratıcılığını kanıtlayan dişi, erkeğin başarısını sollayarak bağımsızlığını ve ulaşılmazlığını mı elde etmiş oluyor? “Bakın!” diyor What Women Want, “Bir kadın, iş yaşamında erkeği sollayabilecek yeteneklere sahip.” İşin karşı-kutbu: “Erkek ise bu başarı, azim ve parlak yaratıcılığın üstüne yatıyor.”

“Feminist bir çözüm”den bahsettik az önce. Filmin öyküsü erkek-öznenin bakışına göre inşa edildiğinden, ilk başta bu bir sorun yaratıyor ancak kuşkusuz feminist bir vizyon ya da manifesto için entrikanın illa ki dişiliğin bakış açısına göre kurgulanmasına gerek yok. (7) Filmde erkeğin gözlerinin ödünç alınması, başta sorduğumuz soruyla alakalı: Kadınlar ne ister?

Öyleyse, kadınlar ne ister? What Women Want’a göre kadınlar şunu ister:

Nick’in kızı Alex: İletişim kurabileceği anlayışlı bir baba.

Lola: Sevip, tarafınca sevilebileceği bir erkek.

Darcy: Güvenebileceği bir sevgili.

Alex’in kız arkadaşları: Sevimli bir baba.

Nick’in mesai arkadaşları: Mutlu olabilecekleri bir eş.

Nick’in işyerindeki dosya dağıtan kız: Çevresindeki insanların kendisinin farkına varmalarını. (8)

“Eee, bir erkek de bunları isteyemez mi yani?” diye sorduğunuzu işitir gibiyim. Elbette. O zaman bu filmin çekilme nedeni nedir? Hah, şaka mı yapıyorsunuz! İşte parlak bir çözüm: Kadınlar da erkeklerden fazla bir şey istemiyorlar, ah evet. Erkekler ne istiyorlarsa, kadınlar da benzer şeyleri istiyorlar; ama dikkatli bakmayınca gözden kaçırılabilecek kimi nüanslar var: Kadınlar, kırılgan yaratıklardır. Anlayış beklerler. Şefkat isterler. Karşısındakinin kendisini dinlemesini arzu ederler. Onların farkına varmalıyız. Gözlerinin içine bakmalıyız. Onları görmeliyiz. Daha da önemlisi empati kurup neler düşündüklerini kestirmeliyiz. Özetle: Kadınların neler istediklerini biz erkekler keşfetmeliyiz ki esaslıca baktığımızda, demin de çıtlattığımız gibi, öyle çok bir şey de istememektedirler. Sadece bakmayı, görmeyi, işitmeyi ve hissetmeyi bilelim yeter!

kadinlar-ne-ister-film-analizi-sanatlog-sinema-sitesi

Anlatının giriş sahnesinde Nick’in eski karısının ağzından işittiğimiz sitem dolu şu sözlere bakalım:

“Sapına kadar erkek ne demektir, bilir misiniz? O, sürünün başıdır. Diğerlerinin gıpta ettiği ve kendine örnek aldığı erkek tipidir. Sapına kadar erkek, kadınlar hakkında hiçbir şey bilmeyen biridir. Eski kocam Nick tam anlamıyla sapına kadar bir erkekti. Onunla hiç evlenmemeliydim. Beni bir nebze olsun anladığını sanmıyorum.”

Hanımlar ve beyler, son tümceye özel bir dikkat lütfen: “Beni bir nebze olsun anladığını sanmıyorum.” Bir kadını anlamanın yolu nedir? Empatik süreç bir kadını anlamanın başat bir göstergesi midir? Bir kadını anlamak, onun hislerini, düşüncelerini, arzularını anlamaktan mı geçiyor yoksa? Doğrusu öykünün tezi tam da burada düğümleniyor. “Kadınlar ne ister?” diye sorduğunuzda, peşi sıra empatik süreçleri devreye sokmanız gerekecektir. Ne denli basit değil mi?

kadinlar-ne-ister-film-sanatlog-sinema

Artık sinemadan mutlulukla, gözlerinizi gerçeğe açmış olarak ama en iyisi bir şeyler öğrenmiş olarak, huzurla ayrılabilirsiniz. Yeni bir gün ve yarın sizleri bekliyor. (9) Elbette ekonomik açmazlar ve sınıf çelişkileri, sosyo-psikolojik cinsiyet uçurumları ve kültürel çatışmalar üzerinde hiç durulmaz, birçok yüzeysel Hollywood yapıtında olduğu gibi. (10) Yeniden soralım: Kadınlar ne ister?

Notlar

1. Freud’un sözlerinin tam şekli şöyle: “Henüz yanıtlanamamış ve kadın ruhuyla ilgili otuz yıl süren araştırmalarıma karşın benim de yanıtlamayı başaramadığım çok önemli bir soru var: Kadınlar ne ister?”

2. Tartışmalı kuram ve görüşlerinden en bilinenleri: Psikoseksüel gelişim kuramı ve oedipus kompleksi, rüya incelemelerinin bilimselliğinin kuşkulu olması, ceza görebilmek için suç işlendiği görüşü, libido kuramı vb.

3. Bkz. Marakeş’te Sesler, Elias Canetti, Çev: Kamuran Şipal, Cem Yayınevi, 1. Basım, 1999, İst.

4. Something’s Gotta Give (2003, Aşkta Her Şey Mümkün) ve The Holiday (2006, Tatil) gibi romantik-komedi sıfatıyla piyasaya sunulan tecimsel yapımların Amerikalı kadın yönetmeni.

5. Dizgenin inşa edilişi, dizgenin yerinden edilişi, dizgenin yeniden inşa edilişi. Bu formülasyon Hollywood kanalıyla Yeşilçam’a da ikame edilmiştir.

6. Hollywood yapım standardizasyonunun tipleme operasyonu hep aynı klişenin pratize edilmesini anlatır: İyiler ve kötüler. Özdeşim kurabileceğiniz ya da kuramayacağınız tipler galerisi. Majors’ler seyircinin yerine düşündükleri için iyi ve kötü anlayışı da tamamen onların kurguladıkları bir temsilî evreni ifade etmektedir.

7. Konuyla ilgili olarak bkz. Hitchcock Sineması, Robin Wood, Çev: Ertan Yılmaz, Kabalcı Yayınevi, 1. Basım, 2024, İst.

8. Görülebileceği gibi, para istemiyorlar. Lüks bir daire istemiyorlar. Spor araba istemiyorlar. Bakın işte, kadınlar çok şey mi istiyorlar allaşkına? Film bunu sistematik olarak kanıtlamaktadır. Kadınlar, “normal bir insanın isteyebileceği şeyleri” istiyorlar!

9. Mutlu son sinemasal dizgesi bunun için öngörülmüştür. Siz, “Seyirci mutlu sonları sever.” şeklinde de okuyabilirsiniz.

10. Dev ahtapot Hollywood’un popülist-tecimsel öyküler anlatan filmlerinde genel olarak iş yaşamında zirvede bulunan özne, erkek-öznedir. Dişi ise beyaz ve muhteşem heteroseksüelin emri altında çalışır. Eğer dişi yüksek statüde ise genelde cinselliği körelmiş (gözlüklü, saçları arkadan topuz biçiminde bağlı) ve erkeksi (sert bakışlı, dik duruşlu bir frijit) bir şekilde tasvir edilir. Yok, eğer statüsü düşük bir dişi ise seksi bir arzu nesnesi olarak karikatürize edilir.

Hakan Bilge

hakanbilge@sanatlog.com

Kaos GL Dergisi – Sayı: 126, Sayfa: 53–54

Yazarın öteki film eleştirileri için bakınız.

1 Film 3 Analiz: The Hurt Locker (2. Analiz – Hakan Bilge)

“Ölümcül Tuzak” ya da Hollywoodvari Tuzak

“Hollywood’un satamayacağı bir film yoktur.”

(Paul Rotha) *

Bu yazıda The Hurt Locker’dan (2008, Ölümcül Tuzak) hareketle Hollywood’un propaganda araçlarının satıraralarını okumaya çalışacağız.

The Hurt Locker’da yakın-plan’da (close-up) görünen bir Iraklı var mı? ‘Öteki’ olmadan, koşulsuz kabul edilen bir canlı organizma? Ama bu bile yeni bir düşünce sayılmaz. Klasik dönem Amerikan sinemasından propagandist iki örnek: Henry Hathaway’in The House on 92nd Street’inde (1945, 92. Caddedeki Ev) Amerikan ajanı Bill Dietrich (William Eythe) hayatını tehlikeye atarak Nazilere karşı mücadele eder. Kimlik değiştirir, Almanya’da eğitim görür, ajanlığın kitabını yazar. İkinci Savaş döneminden bir casusluk serüveni. Samuel Fuller’ın Pickup on South Street’inde (1953, Güney Caddesindeki Pikap) McCoy (Richard Widmark) ve Candy’i (Jean Peters) aynı ulvi menfaat biraraya getirir: Sovyet komünist tehlikesine karşı mücadele. Soğuk Savaş (Cold War) döneminden gizil bir propaganda filmi. Yakın dönemden iki örnek: Sinema araçlarını oyuncak gibi alıp kullanan muhafazakâr Steven Spielberg’in Saving Private Ryan’ında (1998, Er Ryan’ı Kurtarmak) ağır çekim’de (slow motion) kolunu bacağını yitiren Amerikan askeri; Munich’te (2005, Münih) yine “ağır çekim”de ölen İsrailliler filan. Amerikalı ön safta onuruyla ölmüştür hep; cow-boy’uyla, sheriff’iyle, silahşörüyle, ajanıyla, rozetlisi ve takım elbiselisiyle.

Sinemasal bir gezinti

Amerika Birleşik Devletleri için Vietnam kelimenin en basit anlamıyla bir çamurlu bataklıktı. Gerilla savaşı yürüten çekik gözlüler Amerikan ordusunu ciddi kayıplara uğratmıştı. Bununla birlikte Amerikan ordusu çoluk çocuk, genç yaşlı ayırt etmeden önüne ne gelir ve kim çıkarsa yüksek kalibre silahlarıyla, napalm’leriyle yerle bir ediyordu. Mezkûr savaş çılgınlığı, hastalıklı bünye, Stanley Kubrick’in Full Metal Jacket’ında (1987), Michael Cimino’nun The Deer Hunter’ında (1978, Avcı), Francis Ford Coppola’nın Apocalypse Now’ında (1979, Kıyamet), Oliver Stone’un Platoon’ında (1986, Müfreze); kent vebası anlamında da Martin Scorsese’nin Taxi Driver’ında (1976, Taksi Şoförü) işlenmişti. Şimdi Irak ve Ortadoğu söz konusu. Ama Vietnam Sendromu salt filmlerle değil, rock sound’larıyla, 68 hareketi ve çiçek çocuklarla, Jean Genet, Jean-Paul Sartre gibi düşünür ve yazarlar eliyle hemen her ortam ve ülkede defaatle protesto edilmiş ise de; şu haliyle Irak için aynısını söylemek çok zor. Vietnam’da olan-bitenin salt bir katliam, insan ırkına yöneltilmiş ve yeni silahların denendiği bir deney ortamı gözüyle bakabilen dünya halklarının; Irak veya Afganistan için aynı vizyonu koruduğu iddia edilebilir mi? Bunun yanıtını vermek kolay, evet; ama fazla uzağa gitmeye de gerek yok. Kathryn Bigelow’un The Hurt Locker’ı tastamam özetliyor meseleyi.

Sendrom sözcüğü katliam coğrafyası Vietnam cangılındaki Amerikan askeri için bizatihi biçilmiş kaftandı. The Hurt Locker’da cadde aralarında, çatılarda, tehlikeli ve meşum sokaklarda bomba arayan Özel Timler kafası tıraşlanıp Irak’a zorla götürüldükleri için mi önem arz ediyorlar? Her Iraklının, yoldan geçen bir çocuğun, sarıklı ve de şalvarlı ihtiyar amcanın, işportacı bir adamın ve dahi bilcümle Müslüman Arap’ın potansiyel suçlu, dahası hem suçlu hem güçlü olduğu bir uzamda sinemanın realitesinden bahsedilebilir mi? Ülkesine petrol için zorla girdiğiniz, bebelerini öldürdüğünüz, açlıktan ve de ilaçsızlıktan ölüme terk eylediğiniz bir coğrafyada hangi ulvi menfaatler adına terör estirip jandarmalık yapıyorsunuz? The Hurt Locker’ın bu bağlamda savaş karşıtı olduğu ya da savaşa objektif bir vizyonla yaklaştığı söylenebilir mi? Hadi canım, şaka mı yapıyorsunuz! The Hurt Locker, Strange Days’de (1995, Tuhaf Günler) Amerika’yı kutsayan, cinsiyet ayrımcısı bir yönetmenin filmidir. Artık yeni ideolojik bir özelliği daha var; Amerika’nın kıçını yalamak!

‘Öteki’ler

Amerika her daim ‘öteki’ yaratmayı becermiş bir süper-devlet. Naziler üzerine propaganda yapıtları çektiriyor, Japonlara atom bombası hediye ediyorsa da filmlerinde bu gerçeği sürekli bastırıyor, Sovyet komünistlerini tukaka ilan ediyor; Çinliyi, Kuzey Koreliyi, Afganlıyı, Vietnamlıyı, İranlıyı, Iraklıyı eziyor, yokediyor, dışlıyor, ötekileştiriyor. Amerika için düşman veya ‘öteki’ sürekli değişse de ortak amaç ve hedef baki kalıyor. Kim ya da ne olduğu önemli değil; ‘öteki’ni aynada görmektense aynayı yerle bir ediyor. Fiziksel sınırları olmayan, coğrafyasından binlerce kilometre uzaklıktaki ülkelere girip çıkıyor. Şu: Amerika düşmanı en çok ülkedir artık. ‘Öteki’ icat etmekte hep bir adım önde yürüyor. ‘Öteki’ni değiştirip biçimlendirirken Coca-Cola’sını ihraç ediyor. Fast Food’unu açıkgönüllülükle armağan ediyor. Filmlerini pazarlıyor. Özgürlükçülüğünü ilan ediyor. Bu bağlamda The Hurt Locker’da da James Cameron’ın Avatar’ında da (2009) yine düşman-ötekilerin karşımızda belirmesi tesadüf değil. Sinema ve dolayısıyla Hollywood Dream Factory halen ikili karşıtlığın çocuk bahçesi olarak dominant devingenliğini ortaya koyuyor. Avatar’daki büyük kurtarıcı mitosu The Hurt Locker’da yerini “ilahi adalet”in (Bush’un kulakları çınlasın!) tecellisi için sokakları ve dolayısıyla bu sokaklarda devinen Iraklıların korunması amacıyla hayatını tehlikeye atan Amerikan askeri tipolojisine bırakıyor. Aslında amaç özgürlüğü inşa etmek. İlahi adalet aşağı yukarı budur. Militer/totalitarist dayatma, iktidar aygıtı, yayılmacı (kolonyalizm) kan emicilik filan şöyle dursun; öldürmek kaçınılmaz olabilir. Eğer ilahi adaleti sağlamak istiyorsanız mutlaka önünüze çıkan böcekleri ezmek zorundasınız. “Bakın!” diyor The Hurt Locker; “Sizin için, adalet için, teröristlerin temizlenmesi için Amerikan askeri hayatı ile kumar oynuyor. Oysaki onun da bekleyen bir karısı, bir çocuğu var. Ailesinden kilometrelerce uzakta düşman avlıyor. Bakın, Amerikan askeri özgürlük için ölüyor!” Katil, terörist ve insan avcısı Iraklı öteki olduğuna göre Amerikan askeri de kahraman oluyor haliyle. “Düşman” var ise “kahraman” da olmalı. “Kötü” olduğuna göre mutlaka bir de “iyi” olmalı… “The Hurt Locker’da yakın-plan’da (close-up) görünen bir Iraklı var mı? “Öteki” olmadan, koşulsuz kabul edilen bir canlı organizma?” demiştik yukarıda. İşte bu noktaya geliyoruz. The Hurt Locker’da öykü boyunca hep Beyaz Adam var. Olan-biten Beyaz Adam’ın vizöründen kurgulanıyor. Beyaz Adam’ın dışında kalanlar anormal ve cehennemî boyutuyla Irak ve onun içinde devinen ‘öteki’dir.

Savaş çığırtkanlığı & insan trajedisi

Savaş çığırtkanlığı ideolojik temellidir, malum. The Hurt Locker nereye konumlanıyor peki? Kaotik uzamı görünüşü kurtarmak için her şeyden önce. Perdedeki Iraklıyı avlarken, yönetmen de ideolojik-kamerasıyla seyirciyi avlayabilmelidir! Öyleyse yöntem belli: Özdeşleşim politikası Beyaz Adam’ın yürüyüşü, konuşması, düşünüş tarzı, eylemselliği üzerine kurgulanmalı. Acı çeken Amerikalı askeri görmeli, hissetmeli seyirci. Kaderini paylaşabilmeli. Sonra Oscar’lar yağar başınızın üzerine; ödüllendirilirsiniz, Amerikan askerinin trajedisine odaklandığınız için. Ama Iraklının kaderi kimsenin umurunda değildir. Doğrusu savaş Irak’ta neden vardır, bu soruyu sormak kimselerin aklına bile gelmez. The Hurt Locker da bu çizgiyi takip eden bir propaganda filmidir. Siz basında ve elektronik medyada savaş karşıtı filan olduğunu okudunuz; evet, ama filmlerin paketlenip pazarlanabilmesi için bunlar ideolojik-ekonomik önkoşuldur. Dokümanter anlatım stiline yakın durduğu, tarafsız olmaya çalıştığı yazılıp çizildi. “Bağımsız” bir film olduğu belirtildi. Ve daha bir sürü şey. Ama The Hurt Locker’da Iraklı yoktur; Amerikan ideolojisinin görme biçimine göre kurgulanmış bir Öteki-Iraklı vardır. Dolayısıyla özdeşleşim politikaları da bu nedenle Beyaz Adam’ın vizörüne göre ayarlanmıştır.

The Hurt Locker’ı savaş karşıtı bir film olarak değerlendirebilmek mümkün mü? Bunu belgeselci biçemin doğrudan baz alınmasına dayalı olarak gözlemci anlatımına bağlamak da olanaksızdır. Gözlemci vizyon, savaşı salt bir olgu olarak deneyimlemekle eşanlamlı; fakat The Hurt Locker tarafsız değil, bilakis Beyaz Adam’ın gözünü ödünç aldığı için taraflıdır. Oysa savaşa sosyolojik bir olgu, psikolojik bir felaket, ekonomik bir yıkım olarak bakacaksanız, -tarafsız olmasanız da- (ki ezilenin ya da sömürülenin yanında saf tutmak kimi kez taraflı olmayı da beraberinde getirecektir doğal olarak) dürüst olmanız gerekir. Nereye baktığınızın önemi büyük; çünkü dürüstlük bunu gerektirir. The Hurt Locker nereye bakıyor? Hazır filmsel reçetesiyle doğrudan Amerikan askerinin gözlerinin içine bakıyor. Öte yandan, savaşın anlamsallığı/nedenselliği problematiği söz konusu. Amerika niçin orada? Niçin Özel Tim’ler etrafta dolaşıyor? Bombalar niçin patlıyor? İnsanlar hangi sebepten ölüyor? Emperyalizm nedir? Bu soruları yanıtlamadan veya görmezden gelerek savaşa salt bir olgu olarak bakamazsınız. The Hurt Locker -ki artık ona Amerikan ideasının microcosmos’u demekten başka bir çare yok- bütün bu soruları es geçtiği içindir ki savaş karşıtı bir film değildir. Aldığı Oscar’ları da sonuna dek hak etmektedir; çünkü perdede acı çeken, özgürlük için canlarını feda eden zavallı Amerikan askerleri salınmaktadır.

Sonuç

1) Hollywood’daki zenci açılımı şimdilerde kadın yönetmen açılımıyla devam edeceğe benziyor. Barack Obama’nın Başkan seçilmesi, sürekli zenci oyunculara verilen Oscar ödülleri epey şaşırtıyor! Ki düne kadar zenciler, halk otobüsleri ve tramvaylarda ayrı köşelerde oturmak zorundaydılar. Amerika gerçekten büyük gelişim içerisinde!

2) The Hurt Locker’ın Venedik Film Festival’inde de ödüller alması, hanidir Avrupa’nın belli başlı festivallerinin Hollywood değerleriyle uzlaşmaya başladığını gösteriyor. Sinemanın gelecekte alacağı şekil bağlamında hayati bir meseledir bu. Cannes Film Festivali’nde her yıl tamamen reklam amaçlı olarak kısır Amerikan filmlerinin yarışması ve ayrıca festivalin sürekli Amerikan filmleriyle açılış yapması kanıt olarak mimlenebilir. Bu bağlamda Berlinale’nin Venedik ve Cannes’a göre daha tutarlı bir yol izlediğini, politik tutumunu muhafaza ettiğini söyleyebiliriz.

3) Hiçbir sinemasal anlamı olmayan Oscar ödülleri de yanlış kalemlerde cisimleşip bilinçsiz bir silaha dönüşüyor ve doğrudan Amerikan ideolojisine hizmet ediyor. Asıl acı olan da bu!

* Sinemanın Öyküsü, Paul Rotha, İzdüşüm Yayıncılık, Çev. İbrahim Şener, 1. Basım, 2024

Hakan Bilge

hakanbilge@sanatlog.com

Yazarın öteki film eleştirileri için tıklayınız.